hadane - safii

Hadane


HADANE




Hadane (=Çocuk Büyütme) ve
Hükümleri





Hadane kelimesi, kucak mânâsına gelen hedin kökünden alınmıştır. Zira çocuğa bakan kadın onu
sürekli kucağına alır. Hadane'nin ıstılahı mânâsı ise,
küçük çocuğun bakımını yapıp onu beslemek, korumak, ter­biye etmek ve temyiz
yaşma getirmektir. Temyiz yaşından buluğ çağma kadar çocuğa bakana kefalet
verilir. Çünkü temyiz yaşından sonra çocuk, bakıcısının veya annesinin kucağında
olmaz.


Hadane'nin Meşruiyetinin Hikmeti





Hadane'nin meşruiyetinin hikmeti, küçük çocukların bakımı,
korun­ması ve terbiye edilmesiyle ilgili mesuliyetleri tanzim etmektir. Zira
eşler genellikle birbirinden ayrılırlar veya ihtilafa düşerler veya fakirlikleri
ne­deniyle çocuklarını gerektiği gibi yetiştiremezler.

Eşler ayrılıncaya veya ihtilafları ortadan kalkıncaya
(veya fakirlikten kurtuluncaya) kadar küçük çocuklarla ilgilenilmezse, bu onlar
için büyük bir zulüm olur. Bu durum genellikle çocukları şekavet ve helâk'a sürük­ler. Bu yüzden çocuklarla ilgili
mesuliyetlerin sınırını çizmek, kaide ve kurallarını koymak gerekli,
olmuştur.

Çocuğun
Bakım ve Gözetimi
İçin Anne mi
Daha Uygundur, Yoksa Baba
mı?

Boşanan kan-kocanın, temyiz yaşına gelmeyen kız veya
erkek çocuğu varsa, onun bakım ve gözetiminde anne, babaya tercih
edilir.


Çocuğun Bakım
ve Gözetiminde Annenin,
Babaya Tercih Edilmesinin Sebepleri





Çocuğun bakım ve gözetiminde annenin babaya tercih
edilmesinin sebepleri şunlardır:

A. Annenin
şefkati, çocuğun bakım, gözetim ve terbiyesi hususun­daki sabrı daha
fazladır.

B. Anne daha
mülayimdir. Çocuğun muhtaç olduğu sevgi annede daha
çoktur.


Çocuğun Bakım
ve Gözetiminde Annenin
Tercih Edilmesi Gerektiğinin Delili





Çocuğun bakım ve gözetimi hususunda annenin, babaya
tercih edilmesi gerektiğinin delili, Abdullah b. Amr'ın rivayet ettiği şu hadîstir: "Bir kadln (Hz. Peygamber'e gelerek)
şöyle dedi: 'Ey Allah'ın Rasûlü! Benim şu oğluma
karnım kap, memelerim emzik, dizlerim koruma ma­halli oldu. Onun babası beni
boşadı ve çocuğu benden almak istedi'. Rasûlullah
kadına 'Evlenmedikçe çocuk üzerinde senin hakkın daha faz­ladır' buyurdu".[1]


Çocuğun Bakım
ve Gözetimi Hususunda
Anneden Sonra Kim Tercih
Edilir?





Çocuğun annesi yoksa veya çocuğa bakmaktan imtina
etmişse, çocuğun bakım ve gözetimi hususunda annenin annesi tercih edilir.
Annenin annesi, anne tarafından olan uzak yakın tüm nineleri kapsar. Bunlardan
sonra babanın annesi tercih edilir. Sonra çocuğun ana-baba-bir kızkardeşi tercih edilir. Sonra çocuğun bababir kızkardeşi, sonra ana-bir
kızkardeşi tercih edilir.


Çocuğun Bakım
ve Gözetiminde Kadınların
Tercih Edil­mesinin Hikmeti





Çocuğun bakım ve gözetiminde kadınların erkeklere tercih
edilme­sindeki hikmet, daha önce de belirttiğimiz gibi, kadınlarda bulunan
vasıfların erkeklerde bulunmamasıdır. Zira kadınlar, çocuğun bakimi, gö­zetimi,
terbiye edilmesi hususunda daha sabırlıdırlar ve çocuklara karşı daha
şefkatlidirler.


Çocuğun Bakım
ve Gözetiminin Erkeklere
Verilmesi





Çocuğun bakim ve gözetimi hususunda kadınların erkeklere
tercih edildiğini belirtmiştik. Fakat çocuğun bakım ve gözetimini üstlenecek bir
kadın yoksa ve olduğu halde çocuğa bakmak istemiyorsa, çocuğun bakım ve gözetimi
erkeklere verilir. Erkeklerden, çocuğun mahremi, ve varisi olanlar tercih
edilerek mirastaki tertipleri üzerine sıralanırlar, Ancak dede, kardeşlere
takdim edilir. Sonra mahrem olmayan varisler miras ter­tibine göre sıralanırlar.
Bu bakımdan önce baba, sonra dede, sonra anabababir
kardeş, sonra bababir kardeş, sonra ana-bababir olan kardeşin oğlu, sonra bababir kardeşin oğlu, sonra ana-bababir olan amca, sonra bababir
amca, sonra ana-bababir olan amcanın oğlu, sonra bababir olan amcanın oğlu tercih
edilir.

Çocuğun bakım ve gözetimi hususunda en yakın kişinin
tercih edil­mesinin nedeni, yakın olanın uzağa göre şefkatinin daha fazla
olmasıdır. Zira çocuğa ne kadar yakın olursa, çocuğa o kadar özen gösterir, onu
o kadar terbiye eder ve çocuğun maslahatını o kadar
düşünür.


Çocuğun Akrabalarından Erkek
ve Kadınların Bir
Arada Bulunması





Çocuğun akrabaları arasında erkek ve kadınların
bulunması ve çocuğun bakım ve
gözetiminde münakaşa etmeleri
durumunda, yukarıda zikrettiğimiz hadîsten ötürü anne tercih edilir. Zira
daha önce de söylediğimiz gibi annenin şefkati daha fazladır. Anneden sonra,
annenin annesi ve anne tarafından nineler tercih edilir. Çünkü bunlar da şefkat
hususunda anne gibidirler. Onlardan sonra da annenin diğer yakınları tercih
edilir. Sonra baba tercih edilir. Çünkü baba, çocuğun aslıdır. Sonra babanın
annesi, sonra babanın babası, sonra ana-bababir olan
kızkardeşi, sonra ana-bababir olan erkek kardeşi tercih
edilir.

Çocuğun yakınları arasında hem kadınlar, hem de erkekler
varsa, kadınlar erkeklere tercih edilir. Çünkü çocuğun bakımı ve gözetimi
husu­sunda, kadınlar erkeklerden daha uygundur. Çocuğun yakınları olarak sadece
erkekler veya sadece kadınlar varsa, çocuğun bakım ve
gözetimi

hususunda da tartışma ve ihtilaf çıkmışsa, aralarında
kura çekilir.


Çocuğun Bakım ve
Gözetimi Şer'an Kaç
Yıldır?





Çocuğun bakım ve gözetiminin zamanı, temyiz çağma
gelmesiyle sınırlıdır. Çocuğun temyiz çağına gelmesi, tek başına tuvaletini
yapabil­mesi, yemeğini yiyebilmesi, suyunu içebilmesi elbiselerini
giyebilmesidir. Temyiz yaşı yedi ile sınırlandırılmıştır. Yani çocuk yedi yaşına
geldiğinde mümeyyiz sayılır. Bu nedenle yedi yaşını bitiren çocuğun bakım ve
gözetim devresi sona erer. Bundan sonra çocuk için kefalet devresi başlar. Çocuk
yedi yaşını bitirdiğinde anne veya babasını tercih etmesi hususunda muhayyer
bırakılır; çocuk hangisini tercih ederse ona teslim edilir. Bunun delili, Ebu Hüreyre'nin rivayet ettiği şu
hadîstir: 'Rasûlullah, (reşid olan) bir erkek çocuğu, babası ile annesi arasında
muhayyer bıraktı'.[2]
•

Yine Ebu Hüreyre şöyl*1 rivayet etmektedir:
"Ben RasûluIIah'ın yanın­da otururken bir kadın gelip
'Ey Allah'ın Rasûlü! Kocam oğlunu götür­mek istiyor.
Oysa kocam bana Ebu İnabi'nin kuyusundan su içirdi (yani çocuğu ben büyüttüm,
kocam ise hiçbirşey yapmadı)' dedi. Rasûlullah 'Çocuk İçin kura çekin' buyurdu. Kadının kocası
'Çocuğum hakkında bana kim münazaa ediyor?' dedi. Hz.
Peygamber, çocuğa 'Şu baban, şu da annendir. Bunlardan hangisini istiyorsan onun
elinden tut' buyurdu. Çocuk da annesinin elini tuttu ve onunla gitti".[3]

Mümeyyiz olan çocuk babasını tercih ederse, babanın da
çocuğa kefalet etme ehliyeti yoksa, çocuğa babanın babası kefalet eder, amca ve
kardeş de baba gibidir. Fakat kefalet edilecek kız olursa, amcasının oğlundan
başka bir yakını da olmazsa, kızı amcasının oğlunun seçtiği güvenilir bir
erkeğin karısına teslim etmek vacibdir.


Temyiz Çağına
Gelen Çocuğun Anne
ile Baba Arasında Muhayyer Bırakılmasının Hikmeti





Temyiz çağından Önce çocuğun bakım ve gözetimi hususunda
an­nenin babaya tercih edilmesinin sebeplerini izah etmiştik. Ayrıca mü­meyyiz
olan çocuğun hadane'(.=hâk\m ve gözetim) devresinin
bittiğini de söylemiştik.

Temyiz çağına gelmeyen çocuk anne gözetimine muhtaçtır.
Bu hu­susta baba veya başka bir erkek annenin yerini tutamaz. Ancak temyiz
yaşına gelen çocuğun kefaleti farklıdır; bu devrede, anne ile baba arasında fark
yoktur. Çünkü temyiz yaşına gelen çocuk, işlerinin çoğunu tek başına yapabilir,
aklı da çok çabuk gelişir. Bu nedenle temyiz yaşma gelen çocuğu, annesini veya
babasını tercih etmesi hususunda serbest bırakmak daha
uygundur.


Çocuğun Bakım
ve Gözetimini Üstlenen
Kişide Bulunması Gereken Şartlar.





Çocuğun bakım ve gözetimini üstlenecek kişide bulunması
gereken şartlar şunlardır:

1. Akıllı
olmak.

Erkek veya kadın deli olan kişiye veya aklı gelip giden
kişiye, hadane (çocuğun bakım ve gözetim) hakkı
verilmez. Zira hadane velayet demektir. Deli ise
velayet hakkına sahip değildir. Delinin, bir başkasına velayet etmesi sözkonusu olmadığı gibi, kendisi bir başkasının velayetine
(gözetimine) muhtaçtır.

2. Müsliman
olmak.

Bakım ve gözetime muhtaç olan çocuğun anne veya
babasından biri müslüman olursa, çocuk da hükmen müslüman kabul edilir. Bu yüzden de kâfir olan anne veya
baba çocuğun bakım ve gözetimini üstlenemez. Çünkü hadane'de velayet mânâsı vardır; kâfir ise müslümanın velisi olamaz. Zira kâfir olan veli, çocuğu
dininden uzaklaştırabilir. Fakat bakım ve gözetime muhtaç olan çocuk hükmen
kâfir olursa, herhangibir müslüman veya kâfir onun bakım ve gözetimini
üstlenebilir.

3. İffetli ve emin olmak.

İffetli ve emin olmak, çocuğun bakım ve gözetimini
üstlenecek kişinin fasık olmamasıdır. Fasık bir kişi veli olamaz, ona hiçbirşey teslim edilmez'. Adalet, zahirî hususlarla sabit
olur. Adaletin sabit olması için şahitlere ve beyyinelere başvurmak gerekmez. Ancak çocuğun bakım ve
gözetimini üstlenecek kişinin adaleti hakkında ihtilaf olursa, o kişinin
adaletinin kadı huzurunda sabit olması gerekir ki bu da delil ve beyyine-lerle
olur.

4. İkâmet sahibi olmak.

Yani bakım ve gözetime muhtaç olan çocuğun yaşadığı
memlekette ikâmet etmelidir. Çocuğun bakım ve gözetimini üstlenen anne, hac veya
ticaret amacıyla sefere çıkarsa, seferden dönünceye kadar çocuğun nine­sine
teslim edilmesi gerekir. Eğer bir memleketten diğer bir memlekete göçerse,
yolculuk ve göçtüğü memleket de güvenli olursa hadane
hakkı düşmez. Anne ve babanın her ikisi de ihtiyaç nedeniyle sefere
çıktıklarında, annenin hadane hakkı baki kalır, sefer
hadanete mâni ol­maz. t.

5. Anne, başka birisiyle evlenmemiş
olmalıdır.

Anne, bir başkasıyla evlendiğinde hadane hakkı düşer. İsterse ko­casıyla cinsi münasebette
bulunmamış olsun. Hatta kocası çocuğu eve getirmesi hususunda rıza gösterse bile
hüküm değişmez. Daha önce Hz. Peygamber'in, bir çocuk
annesine 'Sen evlenmedikçe, çocuğun bakım ve gözetim hakkı sana aittir'[4]
dediğini nakletmiştik.

Anne evlendiği zaman çocuğun bakım ve gözetimini
üstlenmesinin uygun olmamasının sebebi şudur: Arine
evlendiği zaman kocasının hakkından ötürü çocuğa gerektiği şekilde bakıp onu
gözetemez. Fakat iki durum bundan istisna edilir:

A. Çocuğun
babasının, çocuğun annesinde
kalmasına rıza
göstermesi

Çocuğun babasının, çocuğun annesinde kalmasına rıza
göstermesi, annenin hadane hakkını ortadan kaldırmaz,
bu durumda çocuk da ni­neye teslim edilmez.

B. Annenin yeni kocası çocuğun bakım ve
gözetimine yetkili olan akrabalarından olursa, annenin bakım ve gözetim hakkı
düşmez. Çünkü kocası, çocuğun evine gelmesine rıza göstermiştir. Ayrıca kocanın
da çocuk üzerinde hadane hakkı vardır. Bundan başka
kocanın, çocuğun annesiyle beraber onun kefaletini üstlenme hakkı da
vardır.

6. Sürekli bir
hastalığı veya çocuğun bakım ve gözetimine engel ola­cak bir özürü olmamalıdır.

Anne kanser, felç gibi bir hastalığa müptela olursa veya
kör ve sağır olursa, çocuğun bakım ve gözetim hakkını kaybeder. Çünkü bu tür
has­talık ve özürler, çocuğa gerekli şekilde bakmaya mâni
olur.


Hadane Şartlarından Birine Sahip Olmamak





Hadane ile ilgili yukarıda zikrettiğimiz altı şarttan birini
kaybeden kişi, çocuğun bakım ve gözetim hakkını kaybeder. Ondan sonra bu hak,
çocuğun ninesine, teyzesine, halasına ve benzeri yakınlarına
geçer.'


Hadane'nin Şartlarından Birinin
Bulunmadığı Nasıl Anla­şılır?





Hadane'nin şartlarından birinin bulunmadığı şu hususlardan biriyle
anlaşılır:

a. Çocuğun bakım ve gözetimini üstlenen kişinin
itiraf etmesiyle.

Anne'nin 'Ben evliyim' veya 'Ben ağır ve sürekli bir
hastalığa müpte­layım' demesi durumunda, onun hadane
hakkı düşer.

b. Çocuğun yakınlarından birinin itiraz
etmesiyle.

Çocuğun bakım ve gözetiminde hak sahibi olanlardan biri,
çocuğa bakan kişide gerekli
şartların bulunmadığını iddia
eder, bunu da beyyinelerle isbat ederse,
çocuğa bakmakta olan kişi
bu hakkını kaybeder.

c. Hâkim'in
tahkik etmesiyle.

Hâkim

gun kar ğa bakanın durumundan
şüphelenir de onun bu işe uy­ -irse, o kişinin çocuğa bakma hakkı ortadan
kal-

---

[1] Ebu Dâvud/2276




[2] Tirmizî/1357


[3] Ebu Dâvud/2277




[4] Ebu Dâvud/2276