Rıda
RIDA Rıdâ (Emzirme) ve
Hükümleri Rıdâ lugatta 'memeden emmek1 anlamına gelir, ifrdâ'nın
ıstılahı mânâsı ise kadının sütünün çocuğun midesine
ulaşmasıdır.
Rıdâ'nın Meşruiyetinin Delili İslâm'dan önce de uygulandığı gibi, çocuğu süt anneye
vermek caizdir. Daha önce de uygulanan bu geleneği İslâm uygun bularak kabul
etmiştir. Çünkü çocuğu süt anneye vermek bazen zorunlu olmaktadır. Meselâ
çocuğun annesi ölürse veya çocuğunu emzirmesine mâni olan bir hastalığı varsa,
çocuğu süt anneye vermek zorunlu olur. Bu, çocuğun yaşamasını sağlamak
demektir,
Çocuğun Süt
Anneye Verilebileceğinin Delili - Eğer güçlük içine girerseniz, bu durumda (çocuğu
babasının hesabına) bir başkası emzirebilir. (Talak/6)
Ayetin metninde geçen teasertüm ibaresi 'çocuğun
emzirilmesi hususunda ihtilafa düşerseniz' anlamına gelmektedir. Bu durumda
anneden başka bir kadın çocuğu emzirir.
(Ey mü'minler!) Çocuklarınızı (süt anneye verip)
emzirtmek isterseniz, takdir ettiğiniz ücreti güzellikle vermeniz durumunda size
bir sorumluluk yoktur.
(Bakara/233)
Rıdâ
(Emzirme) Anneye Vacib midir, Yoksa Annenin Hakkı mıdır? Rıdâ (emzirme), anneye vacib olursa, anne sağlıklı
olduğu sürece istese de istemese de çocuğunu emzirmek zorunda
olur.
Rıdâ (emzirme), anne için bir hak olursa, çocuğunu
emzirip emzirmeme hususunda muhayyer olur. Anne, çocuğunu emzirmek isterse,baba
veya bir başkası onu bu hakkından alıkoyamaz. Fakat anne çocuğunu emzirmek
istemezse, baba, çocuğunu emzirecek bir süt anne bulur.
Annenin, çocuğunu emzirmesinin vacib olmasıyla, bir hak
olması arasındaki farkı belirttikten sonra, çocuğunu emzirmek, anneye vaçib
midir, yoksa bir hak mıdır meselesini ele alalım.
Şafii mezhebinde fetva, annenin çocuğunu emzirmesinin
bir hak olduğu yönündedir. Anne
istediği zaman bu
hakkını kullanabilir (çocuğunu
emzirebilir). Fakat anne, çocuğunu emzirmesi için zorlanamaz. Ancak çocuğu
emzirecek bir süt anne bulunamazsa, zaruret nedeniyle çocuğunu emzirmek annenin
üzerine vacib olur.
Rıdâ'nın
(Emzirmenin) Anneye Vacib
Olmadığının, Sadece Annenin Hakkı
Olduğunun
Delili
Emzirmenin, anne için bir hak olup vacib olmadığının
delili şu ayettir .
Anneler, çocuklarını-emzirmeyi tamamlatmak isteyen kimse
(baba) için tam iki yıl emzirirler. Bu müddet zarfında (emziren annelerin)
yiyeceği ve giyeceği mârufen çocuğun babasına aittir. (Bakara/233)
Ayrıca Allah Teâlâ 'Şayet sizler için (çocuklarınızı)
emzirirlerse onlara ücretlerini ödeyin' (Talak/6)
buyurmaktadır.
Allah Teâlâ'nın 'Anneler, çocuklarını emzirmeyi
tamamlatmak isteyen kimse (baba) için tam iki yıl emzirirler' (Bakara/233)
sözünde, muhtemel iki mânâ vardır: Anneler çocuklarını emzirmek
mecburiyetindedir veya anneler çocuklarının emzirilmesinde hak
sahibidirler.
Allah Teâlâ 'Anneler çocuklarını emzirmek zorundadır'
deseydi, birinci ihtimal kesinlik kazanırdı. Ancak Allah Teâlâ'nın 'Eğer güçlük
içine girerseniz, bu durumda (çocuğu babasının hesabına) bir başkası
emzirebilir' sözü, emzirmenin annenin bir hakkı olduğu görüşünü destekler. Zira
emzirme annenin üzerine vacib olsaydı, Allah Teâlâ 'Bu durumda (çocuğu
babasının- hesabına) bir başkası emzirebilir' demezdi. Ayrıca çocuğun emzirilme
hususunda anne ile baba arasında güçlük veya ihtilaf da
sözkonusu olmazdı. Allah
Teâlâ 'Şayet sizler
için (çocuklarınızı) emzirirlerse onlara ücretlerini ödeyin' (Talak/6)
buyuruyor ki bu, Bakara sûresinin 233- ayetinin mânâsını açıklar. Zira emzirme
annenin üzerine vacib olsaydı, çocuğunu emzirdiği için ücret hakkına sahip
olmazdı. Çünkü vacib olan birşeyi yerine getirmek ücrete tâbi değildir. Allah
Teâlâ'nm 'Şayet sizler için (çocuklarınızı) emzirirlerse onlara ücretlerini
ödeyin' (Talak/6) buyurması, annenin emzirip emzirme-mekte muhayyer olduğuna
delâlet eder.
Kısacası çocuğunu emzirmek annenin hakkıdır; anne bu
hakkını isterse kullanır, istemezse kullanmaz. Çocuğunu emzirmek anne üzerine
vacib değildir. Anne emzirmek istemezse, bu hususta zorlanamaz. Ancak kadı,
annenin çocuğunu emzirmesine hükmetmişse, zaruretten ötürü çocuğunu emzirmek
zorundadır.
Rıdâ'nın (Emzirmenin) Vaeib
Olmayıp Hak Olmasının Üzerine Terettüb
Eden Hususlar Yukarıdaki izahlarımızdan, rıdâ'nın (emzirmenin),
annenin üzerine vacib olmayıp hak olduğu anlaşılmıştır. Bu hakkın üzerine
terettüb eden hususları şöyle hülasa edebiliriz: Koca, hanımını çocuğunu
emzirmek için'zorlama yetkisine sahip değildir. Koca hanımını zorlarsa, kadın
ona itaat etmemelidir. Bu itaatsizlik, kadını âsi yapmaz. Ancak çocuğun
annesinden başka emzirecek kimse bulunmadığı zaman, zaruret nedeniyle anne
çocuğunu emzirmek zorundadır. Çünkü bu durumda çocuğun hayatı sözkonusudur.
Eğer kadın isterse, kocası örf ve âdete göre onun emzirme ücretini vermelidir.
Günümüzde olduğu gibi kadın emzirme ücreti istemezse, kocasının ona ücret verme
mecburiyeti yoktur.
Rıdâ'dan (Emzirmeden) Doğan
Akrabalık ve Hükümleri Bir kadın, yabancı bir çocuğu emzirdiğinde çocuk kadının
oğlu gibi olur, kadının kocası da çocuğun babası gibi olur ve bu akrabalık
üzerine şu hükümler terettüb eder:
A. Bir çocuğu
emziren kadınla o çocuğun evlenmesi haramdır. Çocuğun başka bir kadınla
evlenmesi halinde, karısının akrabalarından kimler kendisine haram olursa, süt
annenin de onlar gibi yakın olan akrabaları kendisine haram olur. Bu bakımdan,
süt annenin kızı ve kızkardeşi, süt çocuğa haram olur. Çünkü biri teyzesi, biri
de kizkardeşi hükmündedir. Süt annenin çocuklarının çocukları ve torunları da
böyledir. Çünkü bunlar kardeşlerinin kızları ve torunları hükmündedir. Süt
annenin annesiyle evlenmek de haram olur. Zira bu ninesi hükmündedir. Bunların
tümü, süt çocuğa haramdır. Çünkü bunlar onun süt annesi ve süt babasının
nesebindendirler.
Bir kadından süt emen çocuğa haram olan kişiler
şunlardır: Süt babanın kızkardeşi, zira halası hükmündedir. Süt babanın kızı, isterse başka bîr kadından
olsun. Çünkü o da kızkardeşi hükmündedir. Süt babanın çocuklarının kızları da
ona haram olur; zira bunlar erkek ve kızkardeşin kızları
hükmündedir. Süt babanın
annesi de ninesi hükmünde olduğundan onunla da
evlenmesi haramdır.
B. Süt annenin ve onun yakınlarının da süt
çocukla evlenmeleri haramdır. Bu kişilerin, süt çocuğun çocuklarıyla da
evlenmeleri haramdır. Süt annenin anneliği, neseb anneliği gibi olduğundan onun
nesebinden olan herkes süt çocuğa haramdır. Süt çocuğun nesebinden gelenler için
de'hüküm böyledir.
C. Süt annenin, süt çocuğun babası, amcası ve
kardeşleri ile evlenmesi caizdir. Çünkü onlar süt annenin nesebinden uzak
yabancılar hükmündedir.
Rıdâ
(Emzirme) Nedeniyle Haremliğin
Delili Yukarıda beyan ettiğimiz hükümlerin delili Kur'an ve
Sünnet'tir:
Süt anneleriniz ve süt kızkardeşleriniz(le evlenmeniz
haramdır). (Nisa/23)
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Süt (emmek) viladet ve nesebin haram kıldığı herşeyi
haram kılar.
[1]İbn Abbas şöyle rivayet etmektedir: "Hz. Peygamber'in,
Hamza'nın kızı ile evlenmesi istenildi de Hz. Peygamber 'O bana helâl olmaz.
Çünkü o benim süt kardeşimin kızıdır. Rahimden haram olan, sütten de haram olur'
buyurdu".
[2]Yukarıda zikrettiğimiz ayet, süt annenin ve kızının, süt
emen çocuğun annesi ve kızkardeşi hükmünde olduğuna delâlet
etmektedir.
Zikrettiğimiz hadîslerden de emzirmekle olan anneliğin
neseble olan annelik hükmünde olduğu anlaşılmıştır. Bu bakımdan öz annenin
çocuğuna.haram olan yakınları kimlerse, onlar süt annelik nedeniyle de haram
olurlar.
Haramlığı Meydana
Getiren Emzirmenin Şartları Her emzirme nedeniyle haramlık meydana gelmez. Haramlığı
meydana getiren emzirmenin iki şartı vardır:
1. Süt emen
çocuk iki yaşını doldurmamış olmalıdır.
İki yaşını geçen çocuğun emmesi haramlık meydana
getirmez. Bunun delili şu ayetlerdin
Anneler çocuklarını emzirmeyi tamamlatmak isteyen kimse
(baba) için tam iki yıl emzirirler.
(Bakara/233)
(Çocuğun) sütten kesilmesi de iki senede
olmuştur.
(Lokman/14)
Hz. Peygamber de şöyle
buyurmuştur:
Süt emme, küçük yaşta ve iki senenin altında olursa
mahrem kılar.
[3]Süt emme, ancak (çocuk) memeden (emmekte iken)
bağırsaklan yaranı ve sütten kesilmeden önce olanı mahrem kılar.
[4]Hz. Aişe şöyle anlatıyor: Rasûlullah benim yanıma
girdiğinde yanımda bir erkek oturmakta idi. Yanımda bir erkeğin oturması
Rasûlullah'a ağır geldi. Ben de yüzündeki öfkeyi gördüm ve dedim
ki:
- Ey Allah'ın Rasûlüî Bu benim süt
kardeşimdir.
- Kimlerin süt kardeşleriniz olduğunu iyi araştırın.
Çünkü ndâ, ancak mecaa'dandır (kendisi ile hürmet sabit olan rıdâ, yalnız
açlığını sütle giderebilen emzik çağındaki süt çocuğu hakkında muteberdir).
[5]2. Emzirme,
ayrı zamanlarda olmak üzere beş kere olmalıdır.
Emzirmenin, ayrı zamanlarda olup olmadığını örf
belirler. Çocuk doyup emmeyi bıraktığında, bir defa emmiş olur. Eğer sık sık
memeyi bırakır tekrar başlarsa, bunların tümü bir emme kabul
edilir.
Bu hükmün delili, Hz. Aişe'den nakledilen şu rivayettir:
'Kur'an'da indirilenler içinde (nikâhı) haram kılan malum (doyurucu) on emme
vardı. Sonra bunlar beş malum emme ile nesholundular.
(Kendilerine
nesh haberi ulaşmayan bazı muhitlerde) bunlar hâlâ
Kur'an'dan olmak üzere okunurken Rasûlullah vefat etti'.
[6]Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
Bir defa veya iki defa emzirmek veya emmek haram
kılmaz.
[7] Süt Akrabalığının
Üzerine Terettüb Eden Hükümler
Sütten meydana gelen akrabalık üzerine, biri haramhkla,
diğeri helâllikle olmak üzere iki kısım hüküm terettüb eder: Haramlık, nikâh
ile, helâllik de halvet ve bakmakla ilgilidir. Bu bakımdan süt nedeniyle akraba
olanların, neseb nedeniyle akraba olanlar gibi birbirleriyle evlenmeleri haram
olur. Tıpkı oğulla, annenin ve annenin anneleri ve ninelerinin, kızkardeş ve
kızkardeşin ne kadar aşağı inerse insin bütün kızları, baba-bir kızkardeş veya
anabir kızkardeşin ve-onların kızları, halalar, ana-ba-babir erkek kardeşin,
bababir erkek kardeşin, anabir erkek kardeşin kızları ve torunları haram olduğu
gibi, ndâ (emzirme) nedeniyle de bunlar derecelerine göre haram ojur. Bunların
izahı daha önce yapıldığı için burada tekrar etmeye gerek yoktur. Kişinin,
kaymvâlidesiyle, hanımının başka kocadan olan kızıyla ve babasının diğer
hanımiyla evlenmesi haramdır. Bunların
haram olması musaheret (dünürlük) sebebiyledir. Musaheret (dünürlük) sebebiyle
haram olanlar, süt nedeniyle de haram ' olurlar. Hz. Peygamber'in, bütün bu
hükümlerin delili olan 'Neseb nedeniyle haram olanlar, rıdâ (emzirme) nedeniyle
de haram olurlar'
[8] sözünü daha önce nakletmiştik.
Süt Nedeniyle
Helâl Olmanın Üzerine
Terettüb Eden
Hükümler Neseb nedeniyle helâl olan hususlar, emzirme nedeniyle
de helâl olur. Erkek ve kızkardeşin neseb nedeniyle birbirlerine bakmaları helâl
olduğu gibi, rıdâ (emzirme) nedeniyle de birbirlerine bakmaları helâl olur. Rıdâ
(emzirme) nedeniyle kardeş olan bir erkekle bir kız yalnız kalabilir, birlikte
uzun bir yolculuğa çıkabilirler. Ancak bu hüküm, süt kızkardeşine ve diğer
mahremlerine şehvetle bakmasına ruhsat teşkil etmez. Zira bu, neseb nedeniyle
mahrem olanlar için de haramdır.
Bu yüzden müteahhir fakihler 'Zaruret (ihtiyaç) olmadığı
takdirde bir kadının yabancı bir çocuğu emzirmemesi gerekir' demişler ve süt
akrabalığı nedeniyle kadınlarla erkeklerin ihtilafını caiz görmemişlerdir; zira
bazen bu ihtilat, birtakım serlere ve haramlara sebep olabilir. Çünkü dinî
yasaklık zayıf, fıtrî yasaklık ise yoktur.
[1] Buharî/2553, Müslim/1444, (Hz.
Aişe'den)
[2] Buharî/2502, Müsîim/1447
[3] Dârekutnî, IV/174
[4] Tirmizi /ll6l, (Ümmü
Seleme'den)
[5] Buharî/4818, Müslim/1455
[6] Müslim/1452
[7] Müslim/1451, (Ümmü Fadl'dan)
[8] Buharî/2502, Müslim/1447, (İbn
Abbas'tan)
Konu: rida - safii 
25.08.08 6:15
