ikale - safii

İkale


İKALE




İkale'nin Tarifi





İkale, lugatta kaldırmak anlamına gelir. Onun akidlerde
kullanılması, akdin hükümlerini ortadan kaldırması demektir. Öyleyse fakihlerin
ıstılahında ikale'nin mânâsı, akid yapan iki kişinin akdi feshetme husu­sunda
karar vermeleridir. Tariften anlaşılıyor ki ikale, ancak rükün ve şartları
tahakkuk edip kesinleşen akidlerde sözkonusu olur; yani bu tür akidde, akdi
yapan kişilerden birinin diğerinin muvafakatini almadan akdi feshetmesi mümkün
değildir. Taraflardan biri razı olmasa dahi feshedilebilen akidde ikale'ye
ihtiyaç yoktur. Yine tariften anlaşıldığına göre ikale, ancak feshi kabul eden
alışveriş, icare ve benzeri akidlerde sözkonusu olur. Feshi kabul etmeyen nikâh
gibi akidlerde ise ikale yoktur.



İkale'nin Meşruiyeti





İkale meşrudur, hatta akid yapanlardan biri akdin feshini isterse ikale mendub olur. Çünkü
ikale'de halk için kolaylık vardır. İkale halkı, kuruntu ve sıkıntılardan
kurtarır. Meselâ bir akid yapan kişi müteakiben aldatıldığını veya o akde
ihtiyacı olmadığını anlar üzüntü ve sıkıntı içinde kalırsa, ikale işlemini
devreye sokarak onun üzüntü ve sıkıntısını gider­mek mümkündür. Bunda da büyük
ecir vardır. İkale'nin meşruiyetine şu hadîs de delâlet
etmektedir:

Kim alışverişinde bir müslümana ikale yaparsa, Allah da onun bağlarını ikale
eder.

Yani.yaptığı alışverişten pişman olup akdin bozulmasını,
bu akd'in yükünün üzerinden kaldırılmasını talep eden bir müslümamn, akdi
boz­mak suretiyle yükünü ve sıkıntısını kaldıran kişinin günahlarını Allah
affeder. Hadîsin diğer bir versiyonu da şöyledir:

Kim, alışverişinden pişman olan bir müslümanın
pişmanlığını hoş karşılarsa, Allah da kıyamet günü, onun ayağı kayıp (hataya)
düşmesindeki pişmanlığını kabul eder.[1]


İkale'nin Rüknü





İkale'nin rüknü icab ve kabuldür; yani akid yapan
kişilerden birinin 'beni bu akidden ikale et, yani bu akdi iptal et' demesi,
diğerinin de 'Seni bu akidden ikale ettim, yani bu akdi iptal ettim' demesidir.
İkale; fesh, terk ve kaldırma ibareleriyle de sahih olur. Diğer akidierde olduğu
gibi ikale'de de icab ve kabul'ün aynı mecliste olması
şarttır.


İkale'nin Şartlan





A. İkale, iki tarafın rızası ile olmalıdır.
Nitekim bu husus ikale'nin tarifinden de anlaşılmaktadır. Taraflardan biri
istemediği zaman ikale sa­hih olmaz.
Zorla yaptırılan ikale, rıza bulunmadığı için sahih olmaz. Çünkü ikale,
akdi feshetmektir; akidde rıza şart olduğu gibi, akdi feshet­mede de rıza
şarttır.

B. İkale'de, akdin aslından fazlalık veya
eksiklik yapılmamalıdır. İkale'de, akdin aslından, yani alışverişte üzerinde
ittifak edilen mal ve parada eksiltme veya artırma yapılmamalıdır. Çünkü -daha
önce de söy­lediğimiz gibi- ikale, akdin feshedilip satıcı ile alıcıyı akidden
önceki du­rumlarına döndürmektir. Bu bakımdan satılan malda bir fazlalık olması
halinde, meselâ satılan koyun yavrularsa ikale yapılamaz. Fakat bazı fa -kihler,
ikale'nin yeni bir akid olduğunu, rıza olması halinde malın diğe­rine
intikal edeceğini söylemişlerdir ki buna göre satılan malda bir fazlalık veya
eksiklik olsa dahi
rıza olduğunda ikale
sahih olur. Günümüzde de halkın
çoğunluğu böyle yapmaktadır. Çünkü onlar, ikale yapılmasını talep'eden
kişi, hakkının bir kısmından
vazgeçmedikçe ikaleye razı olmamaktadır.

---

[1] Ebu Dâvud/3460