Allah layık olanı alçaltıp yükseltir

Sual: Aşağıdaki âyetlere Ehl-i sünnet âlimleri nasıl anlam vermişlerdir?
CEVAP
Âyetlerin açıklamaları şöyledir:
(Allah dilediğini saptırır, dilediğini hidayete erdirir.) [İbrahim 4, Fatır 8]
Allah dilediğini saptırdığına göre, şer Allah’tan değil diyenler yanlış yoldadır. Bu âyete dayanarak cebriye, Allah bize zorla günah işletir diyor ki o da yanlıştır. Allahü teâlâ hiç kimseye zulmetmez, zorla günah işletmez. Günahı da sevabı da herkes kendi irade-i cüziyyesi ile işler.

(Rabbin, dilediğini yaratır, dilediğini seçer. Onların seçim hakkı yoktur.) [Kasas 68]
Külli iradenin Allahü teâlânın kudretinde olduğu bildiriliyor. Kullarına verdiği irade-i cüziyye hariç, hiç kimse bir şey yaratamaz. Tek yaratıcı Allahü teâlâdır, hayrı da şerri de O yaratır.

(Allah dilediğini bağışlar, dilediğine azap eder.) [Bekara 284]
Dilediğine azap eder demek, layık olana azap eder demektir. Yoksa Allahü teâlâ zerre kadar haksızlık yapmaz. (Nisa 40, Kehf 49)

(Allah dilediğini yardımı ile destekler.) [Al-i İmran 13]
Layık olanları destekler.

(De ki: Mülkün sahibi olan Allah’ım, sen mülkü dilediğine verir, dilediğinden geri alırsın. Dilediğini yüceltir, dilediğini de alçaltırsın.) [Al-i İmran 26]
Yine layık olanları alçaltıp yükseltir.

(Elbette Allah dilediğini hesapsız rızıklandırır.) [Al-i İmran 37]
Layık olanlara verir.

(Yeryüzü Allah’ındır, kullarından dilediğini ona vâris kılar.) [Araf 128]
Layık olanlara verir.

(O, yıldırımlar gönderip onlarla dilediğini çarpar.) [Rad 13]
Bunu da layık olanlara yapar.

(Allah kimi hor ve hakir kılarsa, artık onu değerli kılacak bir kimse yoktur.) [Hac18]
Layık olanları hor kılar.

(Allah dilediğini nuruna kavuşturur.) [Nur 35]
Layık olanlara verir.

(Allah, dilediğini yaratır; dilediğine kız, dilediğine erkek çocukları verir.) [Şura 49]
İyilerin hakkında hayırlı ne ise ona onu bahşeder.

(Onları durdurun! Sorguya çekileceklerdir.) [Saffat 24]
Bu âyette, Cebriye fırkasının yanlışlığı ortaya konmaktadır. Kendi irade-i cüziyyesi ile günah işleyenler sorguya çekilecektir. Hâşâ Allahü teâlâ zorla günah işletseydi sorguya çeker miydi hiç?

(Herkesi sorguya çekeceğiz.) [Hicr 92]
Herkes yaptığının karşılığını görecektir.

(Zerre kadar hayır ve şer işleyen, karşılığını görür.) [Zilzal 7,8]
Bu âyette, Allahü teâlânın günah işletmediği, hayrı da şerri de insan kendi iradesi ile işlediği açıkça bildiriyor.

(Herkes [iyi kötü] ne getirmişse, onu görecektir.) [Tekvir 14]
Bu âyette, herkesin kendi iradesi ile günah veya sevap işlediği bildiriliyor.

Kul kendi iradesi ile imanı küfrü seçmeseydi, günah ve sevap işlemeseydi, hâşâ Peygamberler, Cennet, Cehennem lüzumsuz olurdu. Allahü teâlânın niye yaptın diye kullarına hesap sorması da yersiz olurdu.